CECHY MAKROSKOPOWE
Dojrzałe owocniki
|
Owocniki o średnicy 1,0-3,0(4,5) cm. Owalne, kuliste, znacznie rzadziej nieregularnie guzowate. W okolicach zawiązki grzybniowej często mocno pofałdowane. Powierzchnia owocnika, matowa, szorstka, często delikatnie pomarszczona i z wieloma wgłębieniami. Za młodu biała, biało-szara, potem szaro-kremowa, w fazie pełnej dojrzałości ochrowa do brudnobrązowej. Zawsze pokryta w różnym stopniu plamami, za młodu żółtymi, potem brązowawymi, w owocnikach dojrzałych brązowo-czarnymi. Miejsca uszkodzone lub uciśnięte bardzo szybko ciemnieją. Gleba w owocnikach niedojrzałych biała, szaro-żółtawa, potem ochrowa, w fazie pełnej dojrzałości ochrowo-brązowa, mięsnoróżowa, czasem z delikatnymi odcieniami lilowymi. Kolumella tworzy się bardzo rzadko i jest niewielka, słabo widoczna. Komory hymenialne o marmurkowatym przebiegu, nieregularne, o zmiennej wielkości, ale raczej niewielkich rozmiarów. Warstwa tramy hymenialnej szklistobiała biało-szara, dobrze widoczna, na ogół bardzo szeroka. Konsystencja dojrzałego owocnika elastyczna, zwarta, sprężysta. Smak nieznaczny, lekko mdły. Zapach niezbyt silny, nieprzyjemny - ziemisty, stęchły, czasem z wyraźną nutą przywodząca na myśl chrzan.
|
CECHY MIKROSKOPOWE
Zarodniki H.populetorum |
Perydium 100-250 μm. Pseudoparenchymatyczne w owocnikach dojrzałych, zbudowane z kulistych komórek 10-30 μm. Za młodu plektenchymatyczne, zbudowane z szybko rozdymających się strzępek. W niektórych fragmentach perydium, szczególnie w okolicach podstawy owocnika, struktury plektenchymatyczne są obecne do fazy późnej dojrzałości, ale zawsze wymieszane z częściej obecnymi fragmentami o budowie pseudoparenchymatycznej Trama perydialna i hymenialna zbudowane z cienkościennych, septowanych, hialinowych strzępek o grubości 2-6 μm. Bazydia średnio 20-35 x 8-15 μm. W początkowej fazie rozwoju maczugowate z wyraźnie rozszerzoną częścią szczytową, z niewielkimi, ale wyraźnymi sterygmami o długości do 2-4 μm, hialinowe lub lekko żółtawe, najczęściej 1-2 zarodnikowe, rzadziej 3-zarodnikowe, sporadycznie ale regularnie 4-zarodnikowe. Wraz z rozwojem zarodników bazydia wiotczeją i przybierają wydłużone kształty cylindryczne. Bazydiole cylindryczne lub maczugowate, hialinowe o rozmiarach 10-25 x 5-10 μm. Warstwa subhymenialna bardzo wyraźna, szeroka, utworzona przez 2-5 rzędy kulistych komórek o zmiennej średnicy 5-20 μm. Pojedyncze komórki osiągają rozmiary 25-40 μm średnicy i są charakterystycznym dla gatunku elementem budowy mikroskopowej. Zarodniki grubościenne, owalne do szerokoowalnych rzadziej gruszkowate lub wrzecionowate. Za młodu hialinowe, potem żółtawe, finalnie czerwono-brązowe do czarno-brązowych. Ornamentacja zarodników ma postać chaotycznie rozmieszczonych, drobnych, płaskich, tępych brodawek. Brodawki często zlewają się, tworząc na powierzchni formę mniej lub bardziej regularnej siateczki. Zarodniki ciasno otoczone wiotką, delikatną i słabo widoczną błoną perysporium. Zarodniki w większości pozbawione wyrostka szczytowego lub z apexem bardzo płaskim, obłym, zlewającym się z konturem zarodnika. Apiculus krótki, gruby 1-3 μm, konicznie zwężający się. Wielkość dojrzałych zarodników wraz z ornamentacją i fałdami perysporium 17-25 x 9-16 μm, średnio 22 x 12 μm, Q=1,5-2,1, Qm=1,7. Brak zarodników anormatywnych.
|
|
|
Szczegóły budowy perydium H.populetorum |
|
SIEDLISKO
|
Hymenogaster populetorum jest gatunkiem preferującym żyzne, gleby rędzinowe o dużej zawartości węglanu wapnia i odczynie pH 7,6-9,0. Mikoryzuje z szeregiem drzew liściastych i iglastych. Do głównych partnerów mikoryzowych należą Carpinus, Fagus, oraz Quercus. Wyrasta do 3-8 cm pod powierzchnią gleby, najchętniej w miejscach pozbawionych roślinności zielnej, świetlistych i silnie nasłonecznionych. Owocniki w nielicznych grupach pojawiają się na początku lata i rosną do pierwszego wyraźnego oziębienia. Owocniki w niskich temperaturach ulegają bardzo szybkiemu rozpadowi.
|
WYSTĘPOWANIE
|
Hymenogaster populetorum jest gatunkiem częstym w krajach Europy Południowej. Na północy kontynentu występuje znacznie rzadziej. Pojedyncze stanowiska są znane z Niemiec, Czech, Słowacji i Rosji. W Polsce znaleziony po raz pierwszy w 2009 roku. Jest gatunkiem rzadkim. Zlokalizowane stanowiska tego gatunku koncentrują się w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 66, Babice k. Chrzanowa, Wrzesień 2009
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 77, Czernichów k. Skawiny, Lipiec 2011
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF67, Alwernia k. Chrzanowa, Październik 2011
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 66, Bolęcin k. Chrzanowa, Sierpień 2013
Beskid Śląski DG 01, Kropiowice k. Cieszyna , Sierpień 2016
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 58, Bolechowice k. Krakowa, Lipiec 2018
|
UWAGI
Dojrzałe owocniki |
Hymenogaster populetorum, jest gatunkiem trudnym do poprawnego oznaczenia. Bywa często mylony z szeregiem gatunków o drobnobrodawkowanych zarodnikach: H. griseus, H. vulgaris czy H. lycoperdineus. Wśród gatunków podobnych oznacza się zarodnikami o największej szerokości, niemal całkowicie pozbawionych wyrostka szczytowego oraz jako jedyny gatunek charakteryzuje się bardzo wyraźną i szeroką warstwą subhymenialną zbudowaną z dużych komórek.
Hymenogaster populetorum jest doskonałym wskaźnikiem obecności wielu gatunków jadalnych, czarnych trufli. Na wszystkich znanych autorowi stanowiskach w towarzystwie H. populetorum wyrastały T. brumale, T. macrosporum lub T. aestivum.
|